همشهری از افزایش همسرآزاری، کودک آزاری و اختلافات خانوادگی حاد در دوره کرونا و تشکیل کمیته منع خشونت خانگی در کانون وکلا گزارش می دهد.

خشونت

همشهری- مریم لطفی: «بچه دوم را که حامله شدم گفت نمی‌خواهمش، نمی‌خواهمت، طلاقت می‌دهم. باید بچه را بیندازی. می‌خواست مجبورم کند تلویزیون یا یک چیز سنگین بلند کنم و بچه بیفتد.» موقع حرف زدن چشم‌هایش را می‌دزدد، اما باز، اضطراب و بی‌قراری از گوشه چشم‌هایش سر می‌خورد پایین. می‌ریزد روی لب‌های ترک خورده و بی‌رنگ، می‌ریزد روی دست‌ها، روی ناخن‌های جویده شده و گل‌های رنگ و رو رفته روی پیراهنش.

در سال سنگین گذشته و حتی در همین یک‌ماه‌واندی از سال ۱۴۰۰، که کرونا با تمام قوا هرروز به قصد کشتن چراغ خانه‌های بسیاری جولان می‌دهد، اخبار خشونت‌های خانگی و گرفتاری‌های میان والدین و فرزندان کم نبوده است. نه‌تنها در ایران که در بسیاری از کشورها. تا جایی که در همان‌ روزهای آغازین شیوع کرونا، علاوه بر پاپ فرانسیس، دبیرکل سازمان ملل هم به این موضوع واکنش نشان داد و از دولت‌ها خواست تدابیر لازمی برای کاهش خشونت علیه زنان و دختران اتخاذ کنند.

افزایش تماس با اورژانس اجتماعی

حدودا یک ‌ماه پیش بود که محمد علی‌گو، رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با تسنیم از افزایش میزان خشونت‌های خانگی و تماس‌ها با سامانه ۱۲۳ در یک‌سال گذشته خبر داد و ارائه جزئیات بیشتر را به بعد موکول کرد.

حال، او در گفت‌وگو با همشهری عنوان می‌کند که گرچه میزان خشونت خانگی در قالب «همسرآزاری، کودک آزاری و اختلافات خانوادگی حاد» در سال ۹۹ به نسبت سال ۹۸، افزایش یافته اما هر تماسی به سامانه ۱۲۳، به مداخله اورژانس اجتماعی منجر نمی‌شود.

او می‌گوید: «در ۶‌ ماه پایانی سال ۹۹، اورژانس اجتماعی در مورد تماس ۲۴ هزار و ۳۰۰ نفر مداخله کرده است. همچنین مداخلات آنها در مدت مشابه سال ۹۸، ۱۹ هزار و ۷۳۰ نفر بوده است.» این به معنی رشد ۲۳.۱درصدی مداخلات اورژانس اجتماعی در ۶ ماهه دوم سال ۹۹ در مقایسه با سال ۹۸ بوده است.

او همچنین عنوان می‌کند که میزان مداخلات اورژانس اجتماعی در کل سال ۹۹، ۴۹ هزار خدمت و در سال ۹۸، حدود ۴۵ هزار خدمت بوده است.

علی‌گو افزایش مداخلات را متاثر از چند عامل می‌داند: «بخشی از آن نتیجه افزایش ظرفیت مداخلات اجتماعی است. الان در همه جای کشور قابلیت دسترسی به سامانه ۱۲۳ وجود دارد. دلیل دیگر نیز افزایش موارد خشونت خانگی و موضوعات مورد نیاز برای مداخله است.»

با این حال، او از ارائه میزان تماس‌های گرفته شده با خط ۱۲۳ پرهیز می‌کند و معتقد است برخی از این تماس‌ها با یک مشاوره تلفنی حل شده و به مداخله نیازی ندارد. بنابراین، اعلام عددی تماس‌های گرفته شده، روایت دقیقی از مصادیق خشونت خانگی نخواهد بود.

می‌سازد و می‌سوزد

زهرا زنی ۴۰ ساله‌ است، ۲۰ سالی است که ازدواج کرده و بعد از ۲۰ سال دویدن در زندگی‌ای که به یک تار مو بند است، دیگر حال و حوصله حرف زدن از گرفتاری‌هایش را ندارد. گرفتاری‌ها و غصه‌های ریشه‌داری که ارمغان وصلت با مردی بوده که صراحتا می‌گوید دوستش ندارد. اما زهرا خو گرفته به خشونت، به بی‌مهری؛ «سر هر چیز کوچکی بهانه می‌گیرد و دست رویم بلند می‌کند. چند سال پیش طوری کتکم زد که دماغم شکست. اما حتی حاضر نشد ببردم بیمارستان. خودم با آن حالم زنگ زدم آژانس آمد و رفتم بیمارستان و بعد تلفن کردم خواهرم هم آمد. اما باز هم راضی به طلاق نیستم، به‌خاطر بچه‌ها، ۴۰ سالگی برگردم خانه پدرم؟»

خشونت خانگی، هزار چهره دارد و زهرا شاید هر هزار چهره‌اش را به جان دیده باشد؛ «نه اجازه می‌دهد بروم سر کار، نه پولی به من می‌دهد. همه اینها را حاضرم تحمل کنم. اما بدبختی بزرگم حالا پسرم است. همانی که مجبورم کرده بود تلویزیون بلند کنم تا بیفتد!.» حالا، پسر ۱۷ ساله راه و رسم پدرش را پیشه کرده و دست روی مادرش بلند می‌کند؛ «شوهرم می‌خندد، نگاه می‌کند و تشویقش می‌کند. می‌گوید تقصیر خودت است، خودت خواستی به دنیا بیاید.» زهرا می‌گوید این روزها که به‌خاطر کرونا کار و کاسبی شوهرش به‌هم ریخته، بدخلق‌تر و بداخلاق‌تر هم شده است.

تشکیل کمیته منع خشونت خانگی در کانون وکلا

گرچه آمار ارائه شده از سوی بهزیستی، تصویری از افزایش خشونت خانگی در یک‌سال گذشته ارائه می‎دهد، بااین‌حال، به‌گفته وکلا این آمار دقیق نیست.

یاشار کاظمی، حقوقدان و دبیر کمیته خشونت خانگی کانون وکلای ایران به همشهری می‌گوید: «در مورد خشونت خانگی تا چند وقت پیش به هیچ‌عنوان آمار دقیقی ارائه نمی‌شد و موارد عنوان شده هم صرفا تماس‌های گرفته شده با ۱۲۳ بود. در واقع در ایران، مرجع دیگری موارد خشونت خانگی را به‌صورت دقیق اعلام نمی‌کند.»

او در مورد تأثیر ویروس کرونا در روند اعلام موارد خشونت‌های خانگی در کشورهای مختلف می‌گوید: «در فرانسه و اسپانیا در اروپا بیشترین میزان خشونت خانگی گزارش شده است. در ایران هم با شیوع ویروس کرونا، اطلاع‌رسانی‎ها و انتشار اخبار مربوط به خشونت خانگی، قوت بیشتری گرفته اما متأسفانه هیچ آمار مشخصی از مراجع قضایی در دسترس نداریم.»

او به اقدامات کمیته خشونت خانگی در کانون وکلا هم اشاره می‌کند: «این کمیته بیشتر اقدامات ترویجی و حمایتی انجام می‌دهد و به‌صورت مشخص درگیر پرونده‌های حقوقی نمی‌شود. همچنین در اداره معاضدت کانون وکلا، کلینیک حقوق شهروندی به‌منظور خدمت‌رسانی به مردم تشکیل شده که کلینیکی نوپاست. در این کلینیک هم کمیته منع خشونت خانگی راه افتاده اما چون تازه ۲‌ ماه است که آغاز به‌کار کرده، فعلا نمی‌توان به میزان مراجعین این کلینیک استناد کرد.» تأکید این حقوقدان بر خلأهای قانونی آشکاری است که در این زمینه وجود دارد: «فرض کنید زنی به‌دلیل خشونت خانگی به دادگاه مراجعه کند، وکیل که نمی‌تواند بیش از آنچه در قانون آمده به موضوع ورود کند. قانون ذکر کرده که خشونت خانگی تنها از طریق موارد مشخصی باید اثبات شود. اما معمولا زن و شوهری که دچار مشکل و خشونت شده باشند، در خانه تنها هستند و در خیلی از مواقع شاهدی ندارند، برای همین مواد قانونی فعلی و موجود، هیچ کمکی به زن یا مردی که مورد خشونت واقع شده نمی‌کند.» او معتقد است گرچه در ماه‌های گذشته و به‌واسطه شرایط کرونایی، انعکاس اخبار مربوط به خشونت خانگی بیشتر شده، اما همچنان قبحی در مورد روایتگری آن وجود دارد. بنابراین نیاز است با آموزش‌های لازم و ورود مشخص قانون به آن، حساسیت‌ها نسبت به این موضوع افزایش یابد.

کنارم باش، اما تنهاییم را به‌هم نزن

«در دوران پاندمی کرونا، احتمال افزایش اختلالات خلقی و اضطرابی وجود دارد. اینها از عوامل ایجاد و تشدید بروز خشونت هستند.» اینها را امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک اجتماعی و روان‌درمانگر تحلیلی به همشهری می‌گوید. او معتقد است افزایش تکالیف خانواده‌ها در دوران کرونا، می‌تواند زمینه‌ساز بروز خشونت شود؛ عواملی مانند «نگهداری از کودکان و غیرحضوری بودن مدارس، سخت‌تر شدن تامین معاش خانواده‌ها و تنگناهای اقتصادی، حذف شدن امکان‌هایی مانند مسافرت، مهمانی‌ها و دورهمی‌ها و حتی مراسم‌های سوگواری که تا حدی موجب تخلیه فشارهای روانی می‌شد.» او یادآوری می‌کند گرچه در ایران قرنطینه سراسری رخ نداده و بسیاری از کسب‌وکارها به فعالیتشان مشغولند، اما همچنان، زمان حضور افراد خانواده در کنار یکدیگر بیشتر شده و اصولا همین موضوع، موجب افزایش تنش و تعارض در خانواده‌ها خواهد شد؛ «اصولا هر آدمی نیاز دارد گاهی اوقات، حتی از نزدیکانش هم فاصله بگیرد. ضمن این که تمام عواملی که تا پیش از این دوران موجب افزایش خشونت خانگی می‌شد، همچنان پابرجا باقی مانده است؛ مسائلی مانند نداشتن مهارت‌های زندگی مانند حل تعارض و تنش، کنترل خشم و سایر موضوعاتی که می‌تواند زمینه‌ساز بروز خشونت شود؛ مانند فقر یا اعتیاد که حتی ممکن است در بعضی موارد شدت پیدا کرده باشد.» او به این نکته نیز اشاره می‌کند که موضوع خشونت‌های خانگی بیشتر زنان و کودکان را نشانه می‌گیرد. البته سالمندان که جزء گروه‌های آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند نیز، از این موضوع در امان نیستند.

جلالی‌ندوشن راهکارهایی هم برای بهبود این شرایط ارائه می‌دهد، گرچه پیش از آن تأکید می‌کند تمام آدم‌ها در مواقعی به دریافت کمک نیاز دارند و کمک گرفتن برای حل مشکلات، نباید به دوران همه‌‎گیری کرونا محدود شود. البته دریافت کمک‌های مشاوره‌ای ممکن است در دسترس همگان نبوده و یا هزینه‌بر باشد. بنابراین او پیشنهادهای کاربردی و کلی ارائه می‌دهد: «هرچه اعضای خانواده بیشتر با همدیگر گفت‌وگو کنند و مسائل و نگرانی‌هایشان را قبل از این که به تضاد و تنش جدی منجر شود با یکدیگر در میان بگذارند، احتمال بروز خشونت‌های جدی‌تر را کم می‌کنند. از سوی دیگر در شرایط کنونی، با افزایش تکالیف خانواده‌ها، باید هماهنگی و همکاری در میان اعضای خانواده بیشتر شود تا با تقسیم وظایف، بار روانی و فیزیکی روی یک یا چند عضو خانواده متمرکز نباشد.» این روان‌درمانگر تحلیلی به موضوع مهم حفظ فاصله در میان اعضای خانواده هم تأکید می‌کند؛ «هر عضو خانواده به فضا و حریم شخصی خود نیاز دارد. در این شرایط برفرض اگر مادری در تمام طول روز، با وجود غیرحضوری بودن مدارس، از فرزندانش مراقبت می‌کند، بهتر است پدر خانواده فضایی برای مادر فراهم کند تا او نیز در طول روز، چند ساعت مختص به‌خود داشته باشد. در واقع به عقیده من تمام افراد خانواده برای دستیابی به آرامش، به میزانی از تنهایی و خلوت نیاز دارند.»