دوران کرونا زنگ خطر افزایش خشونت خانگی را در کشور به صدا درآورد و همزمانی آن با بحران اقتصادی، گسترش فقر و به تبع آن تشدید آسیب‌های اجتماعی که کودکان را هدف قرار می‌دهد، ضرورت توجه به قوانین حمایتی کودک را تشدید کرده است. شاید در گذشته برخی از ارگان‌های دولتی رویه انکار آسیب‌های اجتماعی را در پیش می‌گرفتند ولی آسیب‌های اجتماعی در صورت نادیده گرفته شدن، مثل ویروس منتشر شده و به سرعت هیولاواری رشد می‌کنند.
در همین راستا هفته گذشته وزارت بهداشت و درمان کارگاه دو روزه‌ای تحت عنوان کارگاه مداخلات تخصصی مددکاری اجتماعی در شهر مشهد و به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد برگزار کرد که مددکاران اجتماعی مهرآفرین نیز در این کارگاه شرکت داشتند و تجربیات خود را در حوزه کودک‌آزاری با مددکاران اجتماعی شاغل در بیمارستان‌های سراسر کشور به اشتراک گذاشتند.
هدف از برگزاری این کارگاه، آموزش پروتکل ابلاغ شده به بیمارستان‌ها در خصوص موارد کودک آزاری بود و مددکاران موسسه خیریه مهرآفرین و محک نیز به عنوان دو مجموعه غیردولتی فعال در حوزه کودک به این کارگاه دعوت شده بودند.

 مددکاری که کودک آزاری را گزارش نکند، مجرم است

فریبا بهشتیان، مددکار اجتماعی شعبه مشهد مهرآفرین، درباره مباحث مطرح شده در این کارگاه می‌گوید:« طبق پروتکل ابلاغی وزارت بهداشت مددکاران اجتماعی حاضر در بیمارستان‌ها در صورتی که کودکی با علائم کودک‌آزاری مراجعه کنند موظف هستند پس از ابراز نظر کادر درمان در خصوص قطعیت آزار جسمی یا جنسی کودک، و همچنین پس از مصاحبه با کودک و بررسی حالات روانی او هنگام روایت ماجرا و سپس صحبت با همراه او در صورتی که کودک آزاری تأیید شود، حتما مورد را به اورژانس اجتماعی بهزیستی گزارش دهند. در صورتی که مددکار این موارد را گزارش نکند باید به قانون پاسخگو باشد»
به گفته این مددکار اجتماعی همان طور که در قانون نیز پیش بینی شده، کودک آزاری محدود به آسیب جسمی و جنسی نیست و حتی اگر والدین در گرفتن اوراق هویتی کودک یا اقدام به تحصیل او سهل انگاری کنند، از مصادیق کودک آزاری محسوب می‌شود.  بهشتیان اضافه می‌کند:«از نکات مثبت این کارگاه معرفی کتاب قوانین و مقررات کاربردی حقوق اطفال و نوجوانان تألیف پژوهشکده قوه قضاییه، آقای دکتر کاظم پور بود و همچنین خانم عابدین زاده معاون دادستان مشهد شماره تلفن خود را در اختیار تمام مددکاران حاضر در جلسه قرار دادند تا هر زمان در شبانه روز مشکلی پیش آمد، مددکاران بتوانند به ایشان پیام بدهند و راهنمایی بگیرند.»

اختیارات پدر، مانعی برای حمایت از کودک آزاردیده

اما پروتکل وزارت بهداشت از نظر بهشتیان نقاط ضعفی نیز دارد. از جمله این که اگر پدر کودکی که مورد آزار جسمی و جنسی قرار گرفته برای ترخیص کودک از بیمارستان رضایت نامه شخصی امضا کند، مددکار اجتماعی و کادر درمان ناچارند اجازه ترخیص بدهند:«این مشکل بزرگی است چون تا تیم مددکاری وارد مصاحبه و علت یابی کودک آزاری شود و برای بازبینی به محل زندگی کودک برود، کودک ترخیص شده و دیگر امکان پیگیری‌ نیست و ما نمی‌دانیم چه بلایی بر سر کودک می‌آید.»
خلأ قانونی که اجرای این پروتکل را با مشکل مواجه می‌کند فقط یکی از نقاط ضعف این ماجراست. در کنار خلأ قانونی مشکل دیگری هم وجود دارد که نرجس رضاعلی، مددکار اجتماعی شعبه مرکزی مهرآفرین به آن اشاره می‌کند:«دستورالعملی که از طرف وزارت بهداشت به مددکاری بیمارستان‌ها ابلاغ شده قدم رو به جلو و مثبتی است و در این دستورالعمل ریز به ریز توضیح داده شده که مددکاران در صورت مواجهه با موارد کودک آزاری باید چه اقداماتی انجام دهند اما قانون یک بحث است و نظارت بر اجرای قانون یک بحث دیگر.به نظر می‌رسد هرچند قدم مثبتی برداشته شده اما این پروسه تا اجرایی شدن زمان‌بر است و باید نظارتی بر عملکرد واحدهای مددکاری اجتماعی در بیمارستان‌ها وجود داشته باشد.»
به گفته این مددکار اجتماعی هنوز این پروتکل به طور کامل در بیمارستان‌ها اجرا نمی‌شود و به موردی که اخیرا پیش آمده اشاره می‌کند:«همین هفته ما موردی داشتیم که کیس کودک آزاری از بیمارستان ترخیص شده بدون این که به اورژانس اجتماعی گزارش شود. شاید علت این است که بعضی مددکاران نمی‌خواهند زیاد خودشان را درگیر ماجرا کنند چون با گزارش هر کیس، کار مددکار زیاد می‌شود و خب هرچند خیلی از مددکاران بیمارستان‌ها در رشته مددکاری اجتماعی تحصیل کرده‌اند و زحمت زیادی می‌کشند اما بعضی افراد هم از رشته‌های کاملا غیرمرتبط وارد این حوزه شده‌اند و به صورت تخصصی آموزش ندیده‌اند.»
همچنین یکی از نکاتی که توسط مددکاران اجتماعی مهرآفرین در این کارگاه مطرح شد چالش ارتباط گیری با کادر بیمارستان‌ها در سال‌های اخیر است. هرچند در گذشته و در مقطعی مددکاران بیمارستان‌ها نوزادانی را که از مادران معتاد متولد می‌شدند به مهرآفرین معرفی می‌کردند، با کمرنگ شدن ارتباط واحد مددکاری بیمارستان‌ها با موسسه مهرآفرین اکنون این تعامل ضعیف‌تر شده و تعدادی از نوزادان معتاد بدون ارجاع به مهرآفرین یا اورژانس اجتماعی ترخیص می‌شوند.


آشنایی با مددکاران سراسر کشور

پریناز ناکینی، مددکار شعبه تهران اما به نکات مثبت این کارگاه می‌پردازد و می‌گوید:« خوبی این کارگاه برای من که مددکار مهرآفرین هستم این بود که با نوع کار بیمارستان و نوع ارجاع آنها آشنا شدم و آنها هم با ما آشنا شدند. برای رسیدگی به هر کیس کودک آزاری یک کار تیمی لازم است که شامل مددکار، مشاور حقوقی، روانشناس، روانپزشک و ارجاع به مقام قضایی می‌شود. قبلا یک باگ در این زمینه وجود داشت که مددکاران بیمارستان‌ها در شهرستان‌های مختلف با شعبات ما آشنایی نداشتند و طبعا همکاری لازم را نیز با ما نداشتند. این کارگاه باعث شد باب آشنایی باز شود که خیریه‌های مثل ما با ارگان‌های دولتی مرتبط شویم و بتوانیم خدمات بهتری ارائه بدهیم تا هم جلوی مداخلات بیجا گرفته شود و هم مداخلات به موقع انجام شود.»
ناکینی به مباحث آموزشی این کارگاه نیز اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد:« در بحث آموزشی این کارگاه نیز موضوعات مفیدی مطرح شد که یکی از آنها لزوم گزارش نویسی توصیفی مددکاران اجتماعی بود؛ گزارش نویسی توصیفی به صورت متوالی به این علت برای مددکار اجتماعی ضرورت دارد که پس از انجام مداخلات لازم امکان مقایسه وضعیت کیس را با وضعیت اولیه فراهم می‌کند. یعنی به ازای هر بار بازبینی مددجو درباره شرایط او گزارش توصیفی بنویسم تا امکان مقایسه روند پیشرفت مددجو در طول زمان فراهم شود.»
نوشین باقری، سرپرست مرکز پرتو مهرآفرین، واحد کودکان کار و خیابان و یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در کارگاه مشهد می‌گوید: «خوبی کارگاههای این چنینی برای مددکارهایی که در حوزه‌های تخصصی کار می‌کنند این است که با هم آشنا می‌شوند، تعامل پیدا می‌کنند و شبکه حمایتی تشکیل می‌دهند تا در نهایت برای مداخله بتوانند کیس را به هم ارجاع دهند و پیگیری کنند. در این کارگاه مددکاران بیمارستاهای دولتی از شهرهای مختلف مانند شوشتر، همدان، سنندج، تهران و... دور هم جمع شدند و آشنایی خوبی شکل گرفت.همین امروز مددکاری از یکی از شهرستان‌ها به من زنگ زد که چطور می‌توانند کیس کودک آزاری به ما معرفی کنند و این اتفاق خوبی است.»