موسسه مهرآفرین در راستای توانمندسازی و رفع مشکلات آموزشی کودکان تحت حمایت خود، آزمون‌های گسترده روانشناسی و سنجش هوش را بر روی بیش از 700 کودک و نوجوان تحت حمایت در شعبه تهران، شهریار و مرکز پرتو انجام داده است. در این ارزیابی‌ها کودکان و نوجوانان 6 تا 18 سال همراه مادران‌شان مورد بررسی آزمون‌ها و تست‌های روانشناختی قرار گرفته‌اند تا خدمات علمی و هدفمند به آنها ارائه شود.

فرصت‌های آموزشی مناسب برای کودکانِ آسیب

دکتر فاطمه جعفری مدیر واحد مددکاری موسسه خیریه مهرآفرین درباره اهمیت این غربالگری‌ها می‌گوید:«جامعه هدف مهرآفرین کودکان آسیب پذیر هستند که ما باید روی قلمروهای رفاه این کودکان کار کنیم و یکی از قلمروهای اصلی رفاه کودک، آموزش است. ما باید بتوانیم فرصت‌های آموزشی مناسب را برای کودکان تحت حمایت خود فراهم کنیم؛ بچه‌هایی که به دلایل مختلف از فرصت‌های آموزشی محروم می‌شوند.»

این مددکار اجتماعی درباره دلایل محرومیت آموزشی کودکان مهرآفرین توضیح می‌دهد:« بعضی وقت‌ها این محرومیت به خاطر مشکلات خانوادگی است بعضی وقت‌ها نیز به دلیل مشکلات مالی است؛ یعنی خانواده از ضعف اقتصادی شدید رنج می برد و کودک را به صورت غیرمستقیم تشویق می کند که مدرسه را ترک کند و به عنوان نیروی کار، کمک حال خانواده شود. گاهی اما کودک از مشکلات روانشناسی و فردی ناشناخته و درمان نشده رنج می‌برد، مثلا بچه اختلال یادگیری دارد و نمی تواند درس ریاضی را یاد بگیرد ولی مادر به علت آگاهی و سواد پایین فکر می کند بچه نمی خواهد درس بخواند یا گاهی اعتماد به نفس و عزت نفس پایین کودک روی درس او تاثیر می گذارد که همه این‌ها قابل شناسایی و درمان است.»

به گفته جعفری غربالگری‌های انجام شده باعث می‌شود یک تصویر کلی از وضعیت روانشناختی این کودکان ترسیم شود تا مددکاران به کمک روانشناسان برای حل موانع روانشناسی و بازدارنده‌های این کودکان خدمات مورد نیاز را برایشان طراحی کنند.

او اضافه می‌کند:« چون هدف موسسه توانمندسازی کودکان آسیب پذیر است این ارزیابی ها باعث می‌شود هم با توانمندی‌ها و استعدادهای بچه‌ها آشنا شویم هم با نقاط ضعف آن‌ها تا بتوانیم برای هر دو برنامه‌ریزی کنیم. بر اساس نتایج این غربالگری‌ها یک سری کارگاه‌ها و جلسات را برای هر گروه از این بچه‌ها که مشکلات یا نیازهای مشترکی دارند طراحی می کنیم و پس از مدتی برآیند و اثربخشی این اقدامات را بررسی می کنیم.»

شناسایی پتانسیل‌های پیدا و پنهان 

این پروژه بزرگ با همکاری موسسه مشاوره تدبیر راه نو خاورمیانه و توسط متخصصان این مرکز بر روی کودکان مهرآفرین انجام شده است. دکتر نسرین کمالی، مدیرعامل این موسسه و دارای دکترای روانشناسی شناختی از آمریکا درباره اصالت علمی تست‌های انجام شده بر روی کودکان مهرآفرین می‌گوید:«قدمت این فرایند در دنیا به بیش از 120 سال پیش می‌رسد. زمانی که کشورهایی مثل روسیه، آمریکا و انگلستان به این نتیجه رسیدند که انسان‌ها هرکدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند و هر قدر ما بتوانیم این استعدادها و مهارت‌ها را شناسایی و کمک کنیم که فرد کیفیت این استعدادها را ارتقا دهد و از آن طرف ضعف‌هایش را بشناسد و برطرف کند قطعا در ارتباط با سهمی که می تواند درجامعه به دست بیاورد موفق‌تر عمل خواهد کرد.»

او ادامه می‌دهد:«این فرایند به مرور کامل و کامل تر شده و امروز تقریبا در تمام دنیا این آزمون‌ها از دوران پیش از دبستانی برروی کودکان انجام می‌شود. مثلا در آمریکا سن شروع تست‌ها از دو سالگی است و در اروپا معمولا از سه سال این کار را انجام می‌دهند و در بیشتر کشورهای دنیا تحت سیستم آموزش عمومی است. هدف از این سنجش‌ها در درجه اول مدیریت عمر افراد و در درجه دوم قرار گرفتن افراد در جای مناسب خودشان بر اساس نیازهای جامعه است تا کمترین هزینه را برای جامعه ایجاد کند و در عین حال بیشترین رضایتمندی را برای خود شخص به دنبال داشته باشد.»

به گفته این روانشناس متدی که توسط این موسسه بر روی کودکان مهرآفرین استفاده شده بر اساس متد دانشگاه جان هاپکینز آمریکا طراحی شده و سپس توسط انجمن روانشناسی کشور هنجاریابی شده و اکنون حدود 12-13 سال است که با این روش غربالگری بر روی کودکان و نوجوانان ایرانی انجام می‌شود. 

مدیرعامل موسسه تدبیر راه نو اضافه می‌کند:« برای مجموعه مهرآفرین چون بچه‌های تحت حمایت این موسسه در شرایط نرمال و عادی قرار ندارند، بخش هایی را به این پک اضافه کردیم که بتوانیم مهارت‌های ذهنی-شناختی به اضافه ویژگی‌های شخصیتی، محیط رشد، علائق فرد، خلاقیت و هوش هیجانی آنها را اندازه گیری کنیم. این کودکان اغلب دوران طلایی پیش دبستان شان به بدترین وجه ممکن پیش می‌رود؛ از آموزش‌های مناسب برخوردار نیستند؛ اغلب ژن‌های سالم ندارند و از شرایط محیطی مناسبی هم برخوردار نیستند. در نتیجه ما آمدیم یک سری پرسشنامه ها و آزمون های دیگری هم به این پک اضافه کردیم تا بتوانیم بیشترین شناخت را از کودک به دست بیاوریم مثلا اغلب بیماری‌های متداول مثل بیش فعالی را در آن گنجاندیم یا روش‌های تربیتی خانواده‌ها را بررسی کردیم چرا که روی آینده فرد و رفتارهای او بسیار موثر است.»

به گفته دکتر کمالی بخش عمده‌ای از پرسشنامه‌ها و آزمون‌ها را خود کودکان جواب می دهند و بخشی از پرسشنامه‌ها نیز برای فهمیدن محیط رشد کودک در اختیار مادران قرار می گیرد و سپس تمام جواب‌ها توسط متخصصین و کارشناسان مرکز ارزیابی و تحلیل می شود:«نهایتا مشخص می‌شود کودک از لحاظ هوشی در چه سطحی است و از نظر مهارت‌های ذهنی-شناختی در چه وضعیتی قرار دارد؛ خلاقیت، توانمندی‌ها، ضعف‌ها و بیماری‌های ذهنی که ممک است داشته باشد و تمامی پتانسیل‌های پیدا و ناپیدای او را به دست می‌آوریم و با استناد به نقاط ضعف و قوت او برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای-درمانی برای کودک تعریف می کنیم.»

مدیرعامل موسسه تدبیر راه نو می‌افزاید:«ما بچه ها را گروه بندی می کنیم و هر گروه خدمات لازم را دریافت می کنند. کودکانی را که مطمئنیم می‌توانیم با یک سری مراقبت‌ها و آموزش ها بهترین خروجی‌ها را از آنها بگیریم و آینده درخشانی برایشان بسازیم، در گروه کودکان مرکز رشد قرار می‌دهیم و سایرین را هم با آموزشها و درمان‌های لازم هدایت می‌کنیم تا بتوانند به بالاترین کیفیت وجودی خودشان برسند. برنامه‌های آموزشی با فراگیری بالا به صورت کارگاه‌های عمومی برگزار می‌شود که در هر کارگاه بین 5 تا 15 کودک حضور دارند. مجددا بعد از گذشت حداقل 9 و حداکثر 18 ماه بعد از برگزاری کارگاه‌ها و آموزش‌ها، مجددا یک ارزیابی دیگر انجام می‌دهیم تا وضعیت کودکان پس از ارائه خدمات لازم بررسی شود.»

به گفته این روانشناس این ارزیابی‌ها می تواند علاوه بر درمان مشکلات روانی و بیماری‌های ذهنی کودکان، هدایت تحصیلی، شغلی، هنری و ورزشی آنها را نیز بر عهده بگیرد و کمک کند تا این کودکان با آسیب کمتر به موفقیت‌های بیشتری برسند.